پیشگامان آموزش و پرورش جدید ایران

میرزا حسن رشدیه، پدر مدرسه های جدید در ایران

حاج میرزا حسن رشدیه، فرزند آخوند ملا مهدی تبریزی، به سال 1267 هـ . ق در تبریز متولد شد. در جوانی برای تحصیل علومم دینی به نجف رفت و پس از مدتی با اجازه ی پدرش برای فراگیری علوم جدید عازم اسلامبول شد. سپس به مصر سفر کرد، چرا که مطلع شده بود انگلیسی ها در آن جا دارالمعلمین تاسیس کرده اند.

بعدها برای ترویج علوم جدید به ایران بازگشت و در سال 1300 هـ . ق به کمک حاج آخوند، برادر مادری اش، اولین مدرسه ی ایرانی را در ایران تاسیس کرد.

این مدرسه رشدیه نام داشت زیرا اختصاص به تحصیلات ابتدایی داشت و در خاک عثمانی، مدرسه ی ابتدایی را رشدیه می گفتند.

رشدیه با پشتکار بسیار، چهار مرتبه در تبریز اقدام به تاسیس مدرسه کرد و هر بار مجبور به تعطیلی و ترک شهر شد. سرانجام زمانی به هدف خود رسید که مظفر الدین میرزای ولیعهد را که در شهر ولیعهد نشین یعنی تبریز بود همراه خود کرد. با صدارت امین الدوله و شناختی که مظفرالدین میرزا از رشدیه داشت، ایشان را برای تاسیس مدرسه ای به تهران دعوت کردند و رشدیه در باغ کربلایی عباسعلی در سال 1315 هـ . ق (1897 م) دبستانی تاسیس کرد و در بالای آن، این سخن پیامبر (ص) «انا مدینة العلم و علی بابها» را نوشت.

دخترانه

در سال 1296 هـ. ق (1257 هـ . ش) طوبی آزموده فرزند میرزا حسن خان سرتیپ در تهران متولد شد. چون در آن زمان امکان تحصیل زنان و دختران بسیار کم بود، بنابراین، تحت تعلیم پدر به کسب علم مبادرت ورزید

خانم طوبی آزموده موفق شد زبان های عربی، ادبیات فارسی و فرانسه را نزد آن ها در منزل فرا گیرد. وی برای جبران عقب ماندگی بانوان ایرانی در فراگیری علوم کوشید زمینه ی یادگیری علم و دانش را برای آنان فراهم کند. اما در جامعه ی آن زمان، حضور زنان در اجتماع و تحصیل دختران ناممکن بود و این امر او را با مشکل مواجه می ساخت. ولی او با علم به این مشکلات کارش را آغاز کرد و در منزل شخصی به آموزش دختران کوچک پرداخت.

وقوع انقلاب مشروطه و شرایط مساعد ایجاد شده سبب شد خانم آزموده رسماً وارد عرصه ی فرهنگی کشور شود و به آرزوی خود، یعنی آموزش دختران و زنان دست یابد و مدرسه ای به نام «ناموس» در سال 1286 هـ . ش در منزل شخصی اش تاسیس کند.

میرزا حسن رشیدیه از پیشروان بزرگ تاسیس مدرسه های جدید در گشایش مدرسه ی ناموس مساعدت بسیار کرد.

آن جا در کنار آموزش دختران، شب ها کلاس های اکابر برای تعلیم زنان بزرگسال نیز دایر می‌شد.

مدرسه ی ناموس مورد پسند بسیاری از خانواده های فرهنگ دوست قرار گرفت و به پاس قدردانی از زحمات رشدیه، در نظامنامه ی مدرسه ثبت شد که همیشه یکی از دختران میرزا حسن رشدیه معلم آن باشد.

تاسیس این مدرسه با وجود انقلاب مشروطیت همچنان مورد انتقاد کسانی بود که سواد آموزی زنان را در مدرسه های جدید، مغایر با سنت ها می دانستند. این افراد با شبنامه هایی که به مدرسه می انداختند، مدیر آن را تهدید کردند اما او دشواری ها را تحمل کرد و در آن شرایط سخت کوتاه نیامد.

مشکل دیگر، کمبود و یا نبود زنان تحصیل کره ای بود که توانایی تدریس داشته باشند. زیرا تا آن هنگام بانوان برای تدریس، در جایی آموزش ندیده بودند و تعداد زنان با سواد نیز اندک بود. استفاده از معلم مرد هم مجدداً حربه ای به دست عده ای می داد و جنجال به دنبال داشت.

آزموده برای رفع این معضل توسط همسرش از پیرمردان صاحب علم دعوت می کرد شب ها برای دانش آموزان درس های سنگین آن دوره را که دختران باید امتحان می دادند تدریس کنند.

به یادبود خانم آزموده این بانوی فرهنگ دوست، هر سال مراسم بزرگداشتی در مدرسه ی ناموس برگزار می شود و از زحمات این بزرگ بانوی روشن فکر تجلیل به عمل می آید.